Ciemność widzę. Jak bezpiecznie jeździć w nocy

W nocy widać mniej. To niby oczywiste, ale pytanie, co to w praktyce oznacza dla kierowcy. Czy po zmroku można sobie pozwolić na szybszą jazdę, do czego zachęca zwykle umiarkowany wówczas ruch? Jak sobie radzić z oślepianiem przez nadjeżdżające pojazdy? Dzisiejszy artykuł, kontynuujący temat techniki jazdy w trudnych warunkach, podpowiada sposoby na bezpieczne prowadzenie auta po zmroku.

Nocna jazda ma swoje zalety, zwłaszcza w długich pozamiejskich trasach. Przede wszystkim nie musimy się borykać z typowymi dla pory dziennej korkami. Pod pewnymi względami jeździ się też bezpieczniej: błyskające światła stop i kierunkowskazy pomagają już z dużej odległości identyfikować niektóre miejsca wymagające uwagi. Z kolei zmieniające kierunek snopy przednich świateł aut jadących przed nami podpowiadają, że droga zakręca lub (gdy światło pada z boku) sygnalizują obecność bocznych wyjazdów i skrzyżowań. Mimo to jazda po ciemku ma o wiele więcej wad, niż zalet. Jak bezpiecznie jeździć w nocy?
.
.
Nie wyprzedzaj własnych świateł
W artykule o szybkości bezpiecznej powiedzieliśmy o złotej zasadzie bezpiecznej jazdy: „zawsze bądź w stanie zatrzymać się na dystansie, który widzisz jako wolny od przeszkód”. Jednak po zmroku wielu kierowców wygodnie nie zauważa, jak bardzo ten dystans się skrócił – przecież gdy brak oświetlenia ulicznego, a noc jest bezksiężycowa, widzimy tylko tyle, ile oświetlają nasze reflektory. Przekraczając szybkość umożliwiającą zatrzymanie się na oświetlonym odcinku, czyli „wyprzedzając” własne światła, pozbawiamy się możliwości skutecznego zareagowania na wyłaniające się z ciemności przeszkody. Jedziemy więc wtedy de facto na oślep. Dlatego podstawowa zasada w nocy to nie jechać szybciej, niż pozwala nam na to zasięg naszych reflektorów.

Oznacza to między innymi, że zmieniając „długie” na światła mijania powinniśmy zwolnić, bo widzialny odcinek drogi wówczas się skraca. Dla ułatwienia można sobie wyobrazić, że zasięg naszych reflektorów jest połączony linką z pedałem przyspieszenia – im mniej światła, tym mniejszy nacisk na gaz, a im dalej sięgają nasze lampy, tym głębiej można wcisnąć prawy pedał.

Pamiętajmy, aby przechodząc z „długich” na „krótkie” zawsze upewnić się, że w świetle lamp drogowych zarejestrowaliśmy jak najwięcej szczegółów. Po skróceniu świateł ta informacja przestanie być bowiem dostępna.

Trudnym zagadnieniem jest nocna jazda autostradowa. Na nieoświetlonej autostradzie poruszanie się w tempie dostosowanym do zasięgu świateł zwykle oznacza jazdę poniżej dozwolonej prędkości. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy możemy włączyć „długie”, ale na to z kolei rzadko pozwala ruch z naprzeciwka. Z drugiej strony, na drodze oznaczonej literą „A” teoretycznie nie powinno być żadnych przeszkód, więc czy na pewno nie moglibyśmy bezpiecznie pojechać szybciej? Nie ma łatwej odpowiedzi. Wszyscy wiemy, że brak przeszkód na autostradzie to właśnie tylko teoria: w praktyce bowiem można tam napotkać pęknięte bieżniki z opon ciężarówek, ciała potrąconych zwierząt i inne obiekty. Pewną wskazówką, czy jezdnia jest pusta, są czerwone punkty świateł aut jadących przed nami – jeśli widać, że poruszają się one w niezakłóconym rytmie, prawdopodobnie jest bezpiecznie. Nie daje to jednak stuprocentowej gwarancji.

Jak szybko można więc jechać w nocy na autostradzie? Prawdopodobnie wolniej, niż za dnia, ale o dokładnej prędkości musimy zdecydować sami, kierując się poziomem oświetlenia, ilością dostępnych danych, intensywnością ruchu, liczbą wolnych pasów pozwalających w razie potrzeby wykonać manewr awaryjny, oceną własnych umiejętności i akceptowanym przez nas poziomem ryzyka.


Czego jeszcze nie widać w nocy
Po zmroku, poza słabą widocznością samej jezdni, mamy też do czynienia z innym problemem: sytuacja w otoczeniu drogi – w zaroślach, lesie, pomiędzy budynkami – często zupełnie ginie w ciemności. Niektóre obiekty jesteśmy w stanie dostrzec dopiero gdy znajdą się w zasięgu naszych świateł. Tym samym informacje, z których moglibyśmy skorzystać w świetle dziennym (np. rowerzysta zbliżający się z boku do skrzyżowania, stado saren biegnących przez łąkę w stronę drogi) w nocy są zwykle niedostępne. Pewnym ułatwieniem są nowoczesne reflektory tzw. adaptacyjne (AFL), między innymi doświetlające wnętrza zakrętów, ale to rozwiązanie jeszcze się nie upowszechniło.

Nie tylko mrok po bokach drogi ogranicza możliwości obserwacji – niewidoczne może też dla nas być to, co znajduje się za świecącymi nam w oczy nadjeżdżającymi pojazdami.

Tak więc po zmroku ilość dostępnych kierowcy informacji, zarówno o tym co znajduje się na wprost, jak i w otoczeniu drogi, jest drastycznie ograniczona. Kierowca powinien odpowiednio na takie warunki reagować, przede wszystkim dostosowując prędkość i świadomie używając oświetlenia pojazdu.


Działanie zmysłu wzroku podczas nocnej jazdy
Naturalną reakcją oka na niedobór światła jest rozszerzenie źrenicy, a na zbytnią jasność otoczenia – jej zwężenie. Jest to proces tzw. adaptacji narządu wzroku. Dlatego kiedy zaświecą nam w oczy reflektory nadjeżdżającego auta, źrenice zwężają się i nasza zdolność widzenia szczegółów drogi ulega upośledzeniu. Taki stan, tzw. olśnienie, zwykle utrzymuje się przez 1-5 sekund po powrocie poziomu światła do normy. 

Z problemem olśnienia można sobie za kierownicą poradzić tylko częściowo. Kiedy zbliża się do nas pojazd, najlepiej unikać patrzenia prosto w jego reflektory; reakcja źrenic na światło nie wtedy jest tak silna i zachowujemy zdolność widzenia. Niestety patrzenie wprost w światło jest naturalnym odruchem ludzkiego oka i reflektory zawsze z magnetyczną siłą przyciągają nasz wzrok. Dlatego należy nauczyć się świadomego kierowania oczu w inne miejsca. Gdzie? Niekiedy zaleca się patrzenie na prawe pobocze przed samochodem, ale pamiętajmy, jak bardzo ogranicza to naszą percepcję. Gdybyśmy w dzień patrzyli tylko na prawą krawędź drogi kilka metrów przed maską, nie widzielibyśmy wiele, prawda? Dlatego raczej patrzmy nie na pobocze, a za nadjeżdżający samochód – nasz wzrok sięgnie wówczas dalej. Jednak nie ma co się oszukiwać – każdy oślepiający nas pojazd na moment ogranicza nasze zdolności obserwacyjne i dlatego zawsze warto w takiej sytuacji rozważyć redukcję prędkości. 

Mając świadomość mechanizmu działania oka w warunkach nocnych, w obliczu nadjeżdżającego pojazdu, który zaraz zacznie nas oślepiać, należy postępować następująco:

• póki jedziemy na światłach drogowych, dokładnie przyjrzyjmy się sytuacji daleko przed sobą i zbierzmy jak najwięcej informacji; następnie skróćmy światła 
• rozważmy redukcję prędkości, aby w czasie krytycznych 1-5 sekund słabego widzenia nie wyjechać poza odcinek, który udało nam się wcześniej objąć wzrokiem 
• pamiętajmy przy tym, że niektóre rzeczy, które zaobserwowaliśmy, mogą szybko się zdezaktualizować – na przykład z wylotu drogi, przed chwilą jeszcze pustego, w ciągu sekundy może wyłonić się rowerzysta, a zza przeszkody może wyjść dotąd niewidoczny pieszy 
• kiedy oślepiający nas pojazd jest już tuż przed nami, nigdy nie patrzmy prosto w jego światła, ale starajmy się, utrzymując oczy w ruchu, obserwować sytuację za nim, wzdłuż prawej krawędzi drogi i ewentualnie po jego lewej stronie. 

Jednak nawet gdy nikt nas nie oślepia, w nocy i tak nasz zmysł wzroku działa gorzej. W słabym oświetleniu mózg wolniej rozpoznaje rejestrowane przez oczy obiekty, gorsza jest rozdzielczość widzenia, mniej skuteczna jest też ocena szybkości zbliżających się pojazdów. Dlatego po zapadnięciu ciemności ogólnie rzecz biorąc należy zostawiać sobie większe marginesy bezpieczeństwa, między innymi przez dodatkowe zwiększenie odstępu od poprzedzających pojazdów. Szczególną uwagę i ostrożność należy zachować podczas manewru wyprzedzania.

Wreszcie, w nocy ujawniają się też lub nasilają niektóre problemy okulistyczne. Czasem osoby, które w dzień widzą poprawnie, po ciemku mają poważne kłopoty z widzeniem. Odpowiedzialny kierowca cierpiący na tego rodzaju niedomagania w nocy pilnuje, aby nie przekraczać swoich możliwości wzrokowych.

Zegar biologiczny tyka
W porach doby, w których zazwyczaj odpoczywamy, działanie zmysłów wzroku i słuchu jest upośledzone, wydłuża się także czas reakcji. Według książki Psychologia transportu Doroty Bąk-Gajdy i Jadwigi Bąk, poziom sprawności kierującego może w ciągu doby wahać się aż o 15-50%. Najtrudniejsze dla organizmu są zwykle godziny między 2 a 5 rano; następnie sprawność psychofizyczna rośnie przed południem, by znów opaść w godzinach popołudniowych, zwłaszcza jeśli zjedliśmy obiad. Dlatego starajmy się unikać prowadzenia nad ranem i w porze poobiedniej, a jeśli już musimy wsiąść wtedy za kierownicę, miejmy świadomość swojej niższej sprawności w tych okresach doby.


Nie ściemniaj 
Skoro w nocy i tak niewiele widać, nie należy dodatkowo pogarszać sytuacji. Ważne jest utrzymywanie szyb w czystości, także od środka; podobnie z czystością szkieł reflektorów – brud na nich może nawet o kilkadziesiąt procent ograniczyć skuteczność świateł.

Jeśli tylko w naszym aucie mamy taką możliwość, należy zredukować do minimum podświetlenie zegarów – ostre światło z deski rozdzielczej powoduje wspomniane zwężenie źrenic, co z kolei upośledza zdolność obserwowania drogi. Z takich samych względów podczas jazdy absolutnie nie należy też używać lampek umieszczonych wewnątrz kabiny samochodu.


Bezpieczna jazda w nocy – inne wskazówki
Kilka dodatkowych wskazówek związanych z techniką jazdy na nocnych trasach:

• W nocy błyśnięcie światłami drogowymi bywa lepszym niż klakson sposobem na ostrzeżenie rowerzysty, że będziemy go wyprzedzać. Klaksonu jadący rowerzysta może nie usłyszeć lub może on go przestraszyć, tymczasem błyśnięcie światłami jest nie tylko zawsze widoczne, ale też nienapastliwe. Jest też ono dla rowerzysty potwierdzeniem, że go widzimy. Również w przypadku zbliżania się do pieszych sygnał świetlny wydaje się elegantszym rozwiązaniem, niż klakson. 
• Także zbliżając się do skrzyżowania z bocznymi wylotami zasłoniętymi np. przez budynki można ostrzegawczo błysnąć „długimi”. Dla ewentualnych kierowców dojeżdżających z boków drogami podporządkowanymi jest to sygnał uświadamiający im naszą obecność na drodze. Pamiętajmy oczywiście, że taki sygnał świetlny nie daje nam żadnej gwarancji bezpieczeństwa. Uwaga - miganie ma sens tylko gdy skrzyżowanie jest jeszcze puste! Jeśli jakiś pojazd już czeka w wylocie jednej z dróg podporządkowanych, mignięcie światłami mogłoby zostać opacznie zrozumiane jako zachęta do wyjechania nam przed maskę.
• W nocy temperatura zwykle obniża się. Dlatego jesienią, zimą i wiosną po zmroku należy pamiętać, że na drodze mógł pojawić się lód, nawet jeśli w dzień słupek rtęci utrzymywał się powyżej zera. Jest to istotne zwłaszcza w okolicach zbiorników wodnych i innych naturalnie wilgotnych miejsc, jak lasy czy łąki. 
• Jeśli nie ma mgły i nie poruszasz się drogą oznaczoną jako kręta, nie używaj przednich świateł przeciwmgielnych. W normalnych nocnych warunkach nic one nie dają, a ty niepotrzebnie oślepiasz innych kierowców. 
• Korzystaj z podpowiedzi, jakich dostarczają tylne światła jadących przed tobą pojazdów – można z nich wyczytać informację o zakrętach, wzniesieniach, nierównościach jezdni, o tym że ktoś zwalnia, kogoś lub coś omija czy wyprzedza. Pamiętaj tylko, aby nie fiksować wzroku na tylnych lampach poprzedzającego auta, ale utrzymywać oczy w ruchu – tak samo jak w dzień. 
• Utrzymuj taki odstęp, aby nie świecić kierowcy jadącemu przed tobą w lusterka. Snop światła twoich lamp powinien kończyć się najdalej na asfalcie za bagażnikiem poprzedzającego pojazdu. 
• Kto powiedział, że masz korzystać tylko z własnych reflektorów? Patrz też na to, co widać w światłach aut jadących przed tobą, a także tych zbliżających się z naprzeciwka. 
• Nie oślepiaj światłami stop: podczas postojów trwających ponad 10 sekund używaj hamulca ręcznego zamiast roboczego. Nie migaj też kierunkowskazem dłużej, niż jest to celowe – stanie w kolejce aut z samochodami z przodu i z tyłu, z włączonym przez kilkadziesiąt sekund migaczem tylko męczy innych kierowców, a nie służy niczemu. Wcale nie nakazują też tego przepisy. Z drugiej strony, jeśli stoisz jako ostatni w kolejce, pamiętaj że twoje tylne światła dostarczają innym wartościowych informacji, i wtedy nie żałuj kierunkowskazów.
• Staraj się używać długich świateł tak często, jak to tylko możliwe. Pomaga zmiana podejścia mentalnego: zamiast traktować światła mijania jako domyślne, a drogowe stosować tylko kiedy się da, spróbuj zacząć myśleć odwrotnie. Potraktuj „długie” jako domyślne oświetlenie, a do lamp mijania wracaj dopiero wtedy, kiedy masz konkretny powód. Wiele osób odkrywa wtedy, że ze świateł drogowych da się korzystać dużo częściej i dłużej, niż im się dotąd wydawało. 
• Kiedy jesteś wyprzedzany/a, utrzymaj lampy drogowe włączone aż do chwili, gdy szybszy pojazd zrówna się z tobą. Wtedy przełącz na światła mijania, aby nie oślepiać wyprzedzającego cię kierowcy. Ten ostatni z kolei powinien w tej samej chwili przełączyć swoje światła z krótkich na długie. Takie zachowanie z obu stron to naturalny element współpracy i partnerstwa na drodze i oznaka wysokiej kultury jazdy. 
• Pamiętaj, że kierowcy jadący za tobą korzystają z informacji dostarczanych przez twoje tylne światła i kierunkowskazy. Używaj ich więc świadomie, szczególnie starannie sygnalizując omijanie pieszych, rowerzystów i nieoświetlonych przeszkód. Warto być pomocnym dla innych uczestników ruchu – to dobro do nas wróci! 

---
Użyteczne linki:
Artykuł o obserwacji drogi
Jazda w nocy – artykuł brytyjskiej szkoły bezpiecznej jazdy Bespoke Driver Training
Jazda w trudnych warunkach
Temat prowadzenia samochodu w nocy porusza też większość książek na temat bezpiecznej jazdy – ich przykłady można znaleźć na stronie z linkami i materiałami.